Geschichte Berlin مێژووی به‌رلین
گه‌ڕانه‌وه‌
مێژووی به‌رلین

پێم باشه‌ له ماڵپه‌ڕی‌ کورد له‌ به‌رلین هه‌ندێک زانیاری له‌ سه‌ر به‌رلین و مێژووه‌که‌شی بخه‌مه‌ به‌رده‌م دیده‌ی خوێنه‌ران.
به‌ هۆێ ئه‌و هه‌موو گۆڕانکاریه‌ زۆره‌وه‌ که‌ له‌ به‌رلین  دا ڕوویان داوه‌ پێم باشتره مێژووه‌که‌ له‌ خستنه‌ به‌رچاوی‌‌ هه‌ندێک له‌ گرنگترین مێژووی ڕوداوه‌کاندا قه‌تیس بکه‌م-
درێژه‌ی‌ ڕوداوه‌ گرنگه‌کان داده‌نێم بۆ ده‌رفه‌تێکی تر، یان ئه‌و به‌ڕێزانه‌ی که‌ پسپۆرن له‌ مێژووی ئه‌م شاره‌دا.
به‌ کورتی، شاری به‌رلین له‌ کۆتاییه‌کانی سه‌ده‌ی 12 گه‌شه‌ی سه‌ندووه‌ له‌ هه‌ر دوو جێنشینگه‌ی بازرگانی به‌رلین و کۆلن Cölln که‌ ده‌که‌وتنه‌ ئه‌م لا و لای شپرێ که‌ ئه‌مڕۆ به‌ گه‌ڕه‌کی میته‌ واتا ناوه‌ڕاست ناسراوه‌.
  • له‌ ساڵی 1237 به‌ فه‌رمی شاری به‌رلین دامه‌زراوه،‌ هه‌ر له‌م ساڵه‌شدا ناوی کۆلن بۆ یه‌که‌م جار له‌ به‌ڵگه‌نامه‌ فه‌رمییه‌کاندا ناوی ده‌هێنرێت، به‌ڵام شاری به‌رلین له به‌ڵگه‌نامه‌ فه‌رمییه‌کاندا له‌ 1244 –ه‌وه‌ ناوی ‌هێنراوه*‌.
  • 1280 زمبۆلی به‌رلین دروستده‌کرێت، که‌ وێنه‌ی دوو ورچ له‌ خۆ ده‌گرێت.
  • له‌ 1400 به‌رلین و کۆلن نزیکه‌ی 8500 سه‌رنشین و 1100 خانوو بووه‌، به‌ هه‌ردوو لا سێ شاره‌وانی و سێ نه‌خۆشخانه‌یان هه‌بووه‌، پاش 100 ساڵ بون به‌ زیاتر له‌ 12000 سه‌رنشین.
  • له‌ 1432 به‌رلین و کۆلن ئه‌نجومه‌نێکی شاری یه‌کگرتوو پێدێنن، به‌ڵام پاش 10 ساڵ واته‌ له‌ 1442 دا ئه‌و یه‌کگرتووییه‌ له‌ لایه‌ن کورفورست فریدریشی دووهه‌مه‌وه‌ هه‌ڵده‌وه‌شێنرێته‌وه‌.
  • 1695 کۆشکی شارلۆتنبورگ Schloss Charlottenburg بینا ده‌کرێت.
  • 1730 نزیکه‌ی 80000 که‌س له‌ به‌رلین ژیاون.
  • 1800 بونه‌ته‌ نزیکه‌ی 170000.
  • 1838 سکه‌ی قیتار له‌ نێوان به‌رلین و پۆتسدام دا په‌یدابوو.
  • 1870 زیاتر له‌ 800000 که‌س له‌ به‌رلین ژیاون، پاش چه‌ند ساڵێک ده‌بیته‌ شارێکی ملیۆن که‌سه‌ وه‌ بۆ سه‌ده‌ی نوێ خۆی ئه‌دات له‌ دوو ملیۆن سه‌رنشین.
  • له‌ ساڵی 1902 میترۆ U-Bahn که‌وتۆته‌ کار له‌ به‌رلین.
  • 1923 فڕۆکه‌خانه‌ی تێمپلهۆف ده‌که‌وێته‌ کار.
  • له‌ 1 تا 16 ی ئۆگۆستی 1936 یارییه‌کانی ئۆڵۆمپی له‌ به‌رلین ده‌ستیپێکرد.
  • 1940 یه‌که‌م بۆمبا به‌ر شار که‌وت.
  • له‌ 7 و 8 ی مای 1945 نامه‌ی خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دان ئیمزاکرا.
  • هه‌ر له‌ هه‌مان ساڵدا واتا 1945 به‌رلین به‌ سه‌ر چوار ناوچه‌دا دابه‌ش ده‌کرێت، نزیکه‌ی نیوه‌ی به‌ر یه‌کێتی سۆڤیه‌تی جاران ده‌که‌وێت (خۆرهه‌ڵاتی به‌رلین)، به‌شه‌که‌ی تریش به‌ سه‌ر ئه‌مریکا و فه‌ره‌نسا و به‌ریتانیا (خۆرئاوای به‌رلین).
  • 1949 خۆرهه‌ڵاتی به‌رلین ده‌بێته‌ پایته‌ختی کۆماری ئه‌ڵمانیای دیموکراتی DDR
  • 1961 به‌ دروستکردنی دیواری به‌رلین به‌شده‌کرێت.
  • 1987 له‌ هه‌ردوو به‌شه‌که‌ی به‌رلین ئاهه‌نگی 750 ساڵه‌ی به‌رلین ده‌گێڕدرێت.
  • 11/09/ 1989 دیواری به‌رلین ڕوخا. (به‌ڵام ئه‌و دیواره‌ تا ئه‌مڕۆش له‌ ده‌رونی زۆرینه‌ی خه‌ڵکاندا ماوه‌!!).

  • -------------------------
    mêjuwî Berlîn

    pêm başe le malperî‌ kurd le berlîn hendêk zaniyarî le ser Berlîn u mêjuwekeşî bixeme berdem dîdey xuwêneran.
    be hoê ew hemû gorankariye zorewe ke le berlîn da ruwiyan dawe pêm baştire mêjuweke le xstine berçawî‌‌ hendêk le giringtirîn mêjuwî rudawekanda qetîs bikem-
    drêjey‌ rudawe giringekan dadenêm bo derfetêkî tir, yan ew berêzaney ke psporn le mêjuwî em şareda.
    be kurtî, şarî berlîn le kotayiyekanî sedey 12 geşey senduwe le her dû cênşîngey bazrganî berlîn u koln Cölln ke dekewtine em la u lay şpirê ke emro be gerekî mîte wata nawerast nasrawe.
    # le salî 1237 be fermî şarî berlîn damezrawe,‌ her lem saleşda nawî koln bo yekem car le belgename fermiyekanda nawî dehênrêt, belam şarî berlîn le belgename fermiyekanda le 1244 –ewe nawî ‌hênrawe*‌.
    # 1280 zmbolî berlîn drustdekirêt, ke uwêney dû urç le xo degirêt.
    # le 1400 berlîn u koln nzîkey 8500 sernşîn u 1100 xanû buwe, be herdû la sê şarewanî u sê nexoşxaneyan hebuwe, paş 100 sal bun be ziyatir le 12000 sernşîn.
    # le 1432 berlîn u koln encumenêkî şarî yekgirtû pêdênin, belam paş 10 sal wate le 1442 da ew yekgirtuwîe le layen kurfurst frîdrîşî duweemewe heldeweşênrêtewe.
    # 1695 koşkî şarlotinburg Schloss Charlottenburg bîna dekirêt.
    # 1730 nzîkey 80000 kes le berlîn jiyaun.
    # 1800 bunete nzîkey 170000.
    # 1838 skey qîtar le nêwan berlîn u potsdam da peydabû.
    # 1870 ziyatir le 800000 kes le berlîn jiyaun, paş çend salêk debîte şarêkî mlîon kese we bo sedey nuwê xoy edat le dû mlîon sernşîn.
    # le salî 1902 mîtiro U-Bahn kewtote kar le berlîn.
    # 1923 frokexaney têmplhof dekewête kar.
    # le 1 ta 16 î ogostî 1936 yariyekanî olompî le berlîn destîpêkird.
    # 1940 yekem bomba ber şar kewt.
    # le 7 u 8 î may 1945 namey xobedestewedan îmzakira.
    # her le heman salda wata 1945 berlîn be ser çwar nawçeda dabeş dekirêt, nzîkey nîweî ber yekêtî soviyetî caran dekewêt (xorhelatî berlîn), beşekey tirîş be ser emrîka u ferensa u berîtaniya (xoraway berlîn).
    # 1949 xorhelatî berlîn debête paytextî komarî elmaniyaî dîmukiratî DDR
    # 1961 be drustkirdinî dîwarî berlîn beşdekirêt.
    # 1987 le herdû beşekey berlîn ahengî 750 saley berlîn degêrdrêt.
    # 11/09/ 1989 dîwarî berlîn ruxa.
    belam ew dîware ta emroş le derunî zorîney xelkanda mawe!!.

     سه‌ره‌وه

    سالار Copyright © 2008 Salar